Zdajemy sobie sprawę, że nasz poradnik będzie trafiał przede wszystkim do rodziców nowo narodzonych wcześniaków, ale mimo to chcemy zwrócić jeszcze Waszą uwagę na kilka ważnych spraw, niż dotąd omówione, z którymi możecie się spotkać, gdy Wasze dziecko już podrośnie.
Problemy z koncentracją i trudności w uczeniu się, czytaniu i pisaniu, czyli konieczność zastosowania metody Tomatisa
Metoda stymulacji audio-psycho-lingwistycznej została opracowana w latach 50. przez francuskiego otolaryngologa Alfreda Tomatisa (1920-2001), który zajmował się problemem zależności pomiędzy słyszeniem a tworzeniem głosu i produkcją mowy. Na podstawie swoich badań sformułował dwa prawa, z których wynika, że prawidłowe kontrolowanie własnego głosu wymaga umiejętności słuchania samego siebie.
I prawo Tomatisa: Głos zawiera jedynie te częstotliwości, które jest w stanie odebrać nasz narząd słuchu.
II prawo Tomatisa: Modyfikacja sposobu słuchania prowadzi do zmian w głosie.
Tomatis rozgraniczył pojęcia słyszenie i słuchanie. Słyszenie to proces bierny, który zależy od stanu narządu słuchu. Z kolei słuchanie (uwaga słuchowa) jest to umiejętność świadomego odbierania bodźców dźwiękowych i czerpania z nich informacji, która rozwija się przez całe życie człowieka.
W procesie słuchania ważna rolę odgrywa lateralizacja słuchowa. Według Tomatisa prawidłową, fizjologiczną lateralizacją jest lateralizacja prawouszna. Prawe ucho słucha w inny sposób niż ucho lewe. Związane to jest z faktem, że prawa i lewa półkula naszego mózgu zawiadują innymi umiejętnościami. Osoba prawouszna odbiera przede wszystkim treść wypowiedzi (co jest korzystne podczas komunikowania się), a osoba lewouszna w pierwszej chwili zupełnie nieświadomie zwraca uwagę na zabarwienie emocjonalne wypowiedzi. Tomatis uważał, że ten emocjonalny filtr może niekorzystnie wpływać na jakość komunikacji, a lewouszność może predysponować do wystąpienia różnego rodzaju zaburzeń głosu i mowy.
Objawy zaburzeń uwagi słuchowej:
- zaburzenia koncentracji uwagi,
- nadwrażliwość na dźwięki,
- błędna interpretacja pytań,
- mylenie podobnie brzmiących słów,
- konieczność powtarzania poleceń,
- monotonny głos, ubogie słownictwo,
- trudności z czytaniem i pisaniem,
- niemuzykalność,
- słaba koordynacja ruchowa i słabe umiejętności sportowe,
- niewyraźne pismo,
- mylenie strony lewej i prawej,
- męczliwość, nadaktywność, tendencje depresyjne, nadwrażliwość emocjonalna, brak wiary w siebie, nieśmiałość, drażliwość, wycofywanie się.
Metoda usprawniania czynnego słuchania opracowana przez profesora Tomatisa polega na słuchaniu przez specjalne słuchawki odpowiednio przygotowanego materiału dźwiękowego, gdzie dźwięki podawane są drogą powietrzną oraz kostną. Terapia obejmuje zwykle od 60 do 120 seansów 30-minutowych przeprowadzanych w 3 sesjach.
Metoda Tomatisa może być stosowana zarówno wobec dzieci, jak i dorosłych z zaburzeniami głosu i mowy oraz wspomagająco podczas nauki języków obcych.
Dzieci:
- zaburzenia mowy (jąkanie, opóźniony rozwój mowy, wady wymowy)
- zaburzenia głosu (np. chrypki dziecięce będące rezultatem nadużywania głosu przez dziecko)
- dysleksja
- trudności szkolne
- zaburzenia koncentracji
Więcej informacji na temat Metody Tomatisa można znaleźć na stronie internetowej www.tomatis-group.com”[1].
[1] www.logopedia.net.pl, http://www.logopedia.net.pl/artykuly/150/metoda-tomatisa.html
Trudności w czytaniu, czyli czas na wizytę u ortoptyka
Terapia ortoptyczna to indywidualny program terapeutyczny mający na celu rozwój, poprawę oraz rehabilitację wybranych funkcji wzrokowych, głównie:
- poprawę widzenia (leczenie amblyopii) – poprzez stosowanie ćwiczeń poprawiających ostrość wzroku,
- zmniejszenie kąta zeza – redukcję odchylenia i uzyskanie możliwości kontrolowania ustawienia oczu,
- terapię zaburzeń akomodacji i konwergencji – aby zwiększyć komfort, wydajność i sprawność oczu podczas pracy wzrokowej,
- poprawę i uzyskanie widzenia obuocznego,
- usprawnianie percepcji wzrokowej – poprzez zwiększenie i uporządkowanie docierających do mózgu informacji,
- usprawnienie koordynacji wzrokowo-ruchowej, celem rozwijania dokładności ruchów,
- terapię tzw. uwagi wzrokowej,
- rozwijanie świadomości przestrzennej (zwłaszcza peryferycznej) poprzez synchronizację wszystkich zmysłów w powiązaniu z lateralizacją ciała”[1].
[1] Informacje zaczerpnięte ze strony www.ortoptyka.pl, http://ortoptyka.pl/content/view/73/35/
Zagrożenie dysleksją, nieczytelne pismo, trudności w nauce matematyki, języka polskiego oraz języków obcych, czyli czas na wizytę u pedagoga-reedukatora
Wiele wcześniaków z racji swoich przedwczesnych narodzin ma problemy ze zdobyciem umiejętności, które wymagane są w szkole i stanowią podstawowy element edukacji szkolnej wymagany dla każdego ucznia. Dlatego warto skontaktować się z pedagogiem, który ma wiedzę z zakresu reedukacji dzieci, umie stosować terapię ręki, a często dzięki swojej wiedzy psychologicznej potrafi zmotywować dziecko do wytężonej pracy, która, nie ukrywajmy, opiera się na żmudnych ćwiczeniach pisania szlaczków, rysowania bez wychodzenia za ramkę czy powtarzania pewnych ćwiczeń stymulujących napięcie mięśniowe dłoni i palców.
Jeżeli nie ma takiego pedagoga w szkole, warto umówić dziecko na ocenę rozwojową w najbliższej Poradni Pedagogiczno-Psychologicznej, pod którą podlega szkoła, do której uczęszcza dziecko, aby jak najszybciej zacząć terapię wspomagającą. Dobrze, jeśli taką ocenę rozwojową przeprowadzi się jeszcze, zanim dziecko rozpocznie naukę w szkole, czyli w wieku ok. 5 czy 6 lat.
Problemy z wymową, seplenienie, niewyraźne mówienie, czyli potrzeba konsultacji logopedycznych
Wady wymowy zazwyczaj są zauważane przez otoczenie u dzieci 3-, 4-letnich, zresztą w większości placówek przedszkolnych właśnie w tym czasie dzieci spotykają się z logopedą, który na bieżąco ocenia prawidłowość wymowy dziecka. Jeżeli podczas tych spotkań okaże się, że dziecko potrzebuje dodatkowych ćwiczeń z logopedą, to wcześnie rozpoczęta terapia logopedyczna powinna przynieść poprawę i wyrównać braki lub skorygować wady, zanim dziecko rozpocznie naukę w szkole.
Problemy związane z mową można rozpoznać już dużo wcześniej. Często związane są z wcześniejszymi problemami z jedzeniem. A na pewno, jeśli dziecko miało z jedzeniem problemy w pierwszych kilku-kilkunastu miesiącach życia, nie warto czekać – trzeba konsultować rozwój umiejętności jedzenia i mowy z neurologopedą. U dzieci urodzonych przedwcześnie problemy z jedzeniem i mową mogą być konsekwencją przewlekłych zaburzeń oddychania, traumatycznych procedur leczenia (wielokrotne intubacje, długie karmienie sondą, inne). Niestety mogą również wynikać z nieprecyzyjnych technik karmienia w trakcie pobytu i po wyjściu ze szpitala. Problemy z mową mogą być również związane z problemami wynikającymi z zaburzeń zachowania, zaburzeniami adaptacyjnymi, deficytami w sferze słuchu, czucia i innych zmysłów.
Zaburzenia emocjonalne i różne dysfunkcje społeczne, czyli potrzeba wizyty u psychologa dziecięcego/rodzinnego
Wiele wcześniaków ze względu na swoją wrażliwość i niedojrzałość emocjonalną może mieć kłopoty w szkole, zarówno w odnalezieniu się w grupie rówieśników, jak i w poradzeniu sobie z rosnącymi obowiązkami edukacyjnymi. Dlatego warto zasięgnąć opinii logopedy, psychologa szkolnego, a nawet w porozumieniu z osobą z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej właściwej dla danej szkoły podjąć decyzję o odroczeniu dziecka, aby dać mu więcej czasu na poradzenie sobie z własnymi emocjami. Może się bowiem zdarzyć, że nasz wcześniak miał się urodzić w końcówce roku, np. na początku grudnia, jednak rodzi się wcześniej – we wrześniu – co w momencie rozpoczęcia edukacji przedszkolnej, jak i szkolnej sprawia, że nie dość, że jest wcześniakiem, to jeszcze spośród swoich rówieśników urodzonych o czasie w tym samym roku kalendarzowym jest dzieckiem najmłodszym, bo przecież miał się urodzić w grudniu. Część wcześniaków nie będzie gotowa do podjęcia wyzwań związanych z wymogami edukacyjnymi, więc w szczególnych wypadkach, po zasięgnięciu opinii wymienionych specjalistów, można rozważyć odroczenie rozpoczęcia przez dziecko nauki, aby w ten sposób dać mu rok więcej, co w przypadku dziecka nadwrażliwego i z zaburzeniami koncentracji będzie miało ogromne znaczenie.
Ideałem byłoby, gdyby wcześniak i jego rodzice pozostawali pod opieką psychologa już w szpitalu i po jego opuszczeniu. To są zazwyczaj rzadkie wizyty, ale pozwalają na wczesne rozpoznanie kłopotów dziecka z adaptacją do środowiska. Pozwalają też unikać częstych przypadków nadinterpretacji zachowań i stanu dziecka. U dzieci urodzonych przedwcześnie zwracamy szczególną uwagę na tzw. odroczone konsekwencje dojrzewania w warunkach niefizjologicznych, często traumatycznych dla ich organizmów, a przede wszystkim dla ich emocji, psychiki i relacji z otoczeniem. Niestety zbyt rzadko zwraca się na to uwagę, interpretując wczesne i te późniejsze kłopoty dziecka z zaburzeniami w zakresie kontroli ruchu, integracji zmysłów lub po prostu tłumacząc, że dziecko jest trudne, niegrzeczne. Zdarzają się również poważniejsze pomyłki, prowadzące do poważniejszych następstw, np. interpretowanie zachowań dziecka jako zachowania ze spektrum autyzmu.
Kłopoty w zachowaniu i procesach poznawania świata i relacji z otoczeniem związane są z zaburzeniami adaptacyjnymi i regulacyjnymi. Te pierwsze są łatwe do neutralizacji przez reorganizację i odpowiednią aranżację otoczenia, rytmu dnia i innych warunków życia codziennego. Zaburzenia regulacyjne nie wynikają z uszkodzenia lub dysfunkcji ośrodkowego układu nerwowego. Są to wzorce nietypowego zachowania powiązane ze specyficznymi trudnościami w zakresie przetwarzania i organizacji informacji ruchowych, czuciowych i wszystkich innych zmysłów. Są konsekwencją obronnych, kompensacyjnych reakcji dziecka na długotrwałe działanie stresu, bólu, innych czynników traumatycznych. Mogą niestety dotyczyć każdej sfery życia dziecka: od regulacji napięcia mięśniowego, koordynacji i planowania ruchu, przez stany fizjologiczne (rytm pracy serca, mechanika oddychania), rytm snu, aktywności, gotowości do jedzenia, zdolności poznawcze, po zaburzenia w sferze uwagi, emocji i zachowania.
Nieprecyzyjne rozpoznanie może przynieść poważne konsekwencje dla dziecka i całej rodziny, dlatego niezbędny jest udział profesjonalnej pomocy psychologicznej w ich życiu na przestrzeni wielu lat.