Strefa mamy wcześniaka: Ciało – struktura niesamowita!
mgr Małgorzata Chomczyk, trenerka fitness i prozdrowotnych form ruchu od ponad 15 lat
Praca w fitnessie to moja pasja. Zainteresowania związane z aktywnością fizyczną wypełniły większą część mojego życia i tak z pewnością zostanie. Z perspektywy czasu mogę powiedzieć, że praca trenera to nie tylko ćwiczenia. To robienie czegoś dla innych, to radość klientów, ich lepsze samopoczucie i co najważniejsze, to kontakt z ludźmi, nawiązywanie relacji i prawdziwych przyjaźni. Chciałabym opowiedzieć Ci o strukturze ludzkiego ciała. Większa świadomość konstrukcji układu ruchu pozwoli Ci na bardziej bezpieczny powrót do sprawności fizycznej po ciąży. Na początku opowiem Ci kilka ciekawostek o ludzkim ciele. W dalszej części artykułu zwrócę uwagę, jak ciąża wpływa na Twoje ciało i dlaczego po urodzeniu nie powinnaś wymagać od swojego ciała za dużo.
Zrozumienie swojego ciała to podstawa prawidłowej postawy
Ciało człowieka to struktura doskonała. Tu nie ma przypadków. Każda jego część została starannie zaplanowana i zaprojektowana. W jego wnętrzu zachodzą liczne procesy, o których nie myślimy na co dzień. Mózg jest głównym centrum kontroli organizmu, serce najciężej pracującym niezależnie od naszej woli mięśniem, płuca są powiewem życia, a układ trawienny fabryką paliwową organizmu. To naprawdę niesamowite. Tu wszystko jest ważne. Ciało potrafi też komunikować się z nami, wysyłając różne sygnały. Ciało nigdy nie kłamie. Jeżeli któraś ze struktur przestanie spełniać swoją funkcję, na pewno się o tym dowiemy. Każda zmiana w ciele, zarówno ta dobra, jak i zła, da o sobie znać.
Co mówi ciało?
Ciało jest fizycznym uwidocznieniem naszego zdrowia, emocji, uczuć, a także osobowości. Odzwierciedla pewność siebie, dumę, strach, otwartość, poczucie słabości czy też gorycz porażki. Ciało jest kopalnią informacji o psychice człowieka, jego stylu życia i charakterze. Można powiedzieć, że naszą postawę kształtuje umysł. Ciało dopasowuje się do naszego wnętrza, a także pamięta rzeczy, które wydają się być zapomniane. Istnieje zatem ścisły związek między ciałem a umysłem. To zintegrowana i spójna całość. Każdy wykonany przez człowieka ruch ma swój początek w centralnym układzie nerwowym. Dzięki niemu możesz podrapać się po głowie, przeskoczyć kałużę czy też obejrzeć się za siebie. Praca mięśni szkieletowych jest efektem działania mózgu i to właśnie on kontroluje ich pracę. Mózg jest dla ciała jak silnik dla samochodu – pozwala na poruszanie się całego pojazdu. Posiada również zdolność tworzenia tzw. wzorców ruchowych.
Wzorce ruchowe
Przykładem, który pomoże Ci zrozumieć to pojęcie, jest moment, kiedy Twój maluch, wprowadzając swoje ciałko w ruch, zaczyna np. obracać się, raczkować lub chodzić. Każda kolejna próba podjęcia któregoś z tych ruchów sprawia, że jego wykonanie staje się coraz łatwiejsze. Dzięki wielokrotnym próbom ich podjęcia opanowuje je doskonale. Utrwala w ten sposób i tworzy nowy dla siebie wzorzec ruchowy. Wzorce ruchowe tworzymy przez całe życie, a możliwości ich rozwijania są ogromne. Dostosowują się w sposób dynamiczny do panujących warunków, ale możemy je również zaniedbać. Zazwyczaj dzieje się tak, kiedy nie ma potrzeby ich wykorzystania.
Sprawność fizyczna w dzieciństwie
Przypomnij sobie dzieciństwo. To taki okres w życiu, w którym byliśmy bardziej sprawni fizycznie. Z łatwością wykonywaliśmy stanie na rękach, mostek czy też akrobatyczną gwiazdę. Tworzyliśmy i rozwijaliśmy w ten sposób różne wzorce ruchowe. Czy teraz jako dorośli już ludzie bylibyśmy w stanie z łatwością je odtworzyć? Prawdopodobnie przy podjęciu próby stania na rękach okazałoby się, że nie jest już to tak łatwe. Można powiedzieć, że niewykorzystywany wzorzec ruchowy „zanika”, a wraz z wiekiem przestajemy doskonalić nasze zdolności ruchowe. Zamiast kształtować nowe wzorce ruchowe, które sprzyjałyby wykonywaniu czynności dnia codziennego, polegamy na wzorcach starych, nie zawsze korzystnych i często dla nas bezużytecznych. Wpływa to na pogarszanie się naszej postawy, a także powoduje różne dolegliwości oraz przeciążenia w układzie ruchu. Jednak zgarbione plecy, wysunięte do przodu barki lub ból w obrębie szyi mogą mieć podłoże emocjonalne, a uczucia i stan psychiczny wyrażane na poziomie fizycznym wpływają na wzorzec posturalny ciała. Nasze ciało jest jak rzeźba umysłu, a emocje to ręce artysty. I nie chodzi tu o emocje, których doświadczyliśmy wczoraj, tylko, jak już wspomniałam wcześniej, o te, które wydają się już dawno zapomniane. Ciało widzi, co dzieje się w umyśle oraz co czuje serce i odpowiednio do tego się dopasowuje. Tak właśnie formuje się postawa naszego ciała.
Nigdy nie garb się. Ściska to płuca, wpływa na inne, ważne narządy, zaokrągla plecy i wytrąca z równowagi – Joseph Pilates
Postawa to podstawa
Prawidłowa postawa to taki układ poszczególnych części ciała, który zapewnia nam optymalne zrównoważenie i stabilność. Przy prawidłowym ustawieniu sąsiadujące ze sobą segmenty ciała wspierają się wzajemnie. Zmniejsza się zużycie energii potrzebnej do ustawienia pionowej sylwetki. Ból pleców może być wyrazem złej postawy i trudności w utrzymaniu się w pionie. Prawidłowe utrzymanie postawy oszczędza kręgosłup, miednicę, stawy biodrowe, kolanowe i skokowe. Stwarza warunki do właściwego ułożenia narządów wewnętrznych, a co za tym idzie, prawidłowego ich działania. Nawykowe ustawienie ciała nie zawsze pokrywa się z jego prawidłową postawą. Czynności dnia codziennego najczęściej wykonujemy automatycznie, nie myśląc o tym. Brak świadomości ustawiania ciała w różnych okolicznościach życia powoduje brak kontroli nad zachodzącymi w nim przeciążeniami. Kiedy np. ekran komputera znajduje się poniżej poziomu oczu, zaczynamy przybierać pozycję pochyloną do przodu. W pozycji tej dochodzi do powiększania krzywizny kręgosłupa piersiowego oraz wysuwania się barków i głowy do przodu. Następstwem tego jest zwiększające się napięcie w szyi, uczucie sztywności w obręczy barkowej, bóle głowy i ogólne złe samopoczucie. Ludzie rzadko są świadomi nierównowagi napięć w postawie ich ciała. Z czasem napięcie zaczyna dawać o sobie znać poprzez chroniczny ból. Jest on sygnałem, że w naszym ciele nie wszystko jest w porządku. Często to dla wielu duże zaskoczenie.
Idealna postawa
Czy istnieje zatem postawa idealna, która oszczędzi nam bóli w układzie ruchu? Idealny to odpowiadający ideałowi, doskonały. W odniesieniu do postawy nikt z nas nie jest idealny. Perfekcja jest nieuchwytna. Większość z nas ma w ciele asymetrie i prawie zawsze odczuwa sztywność w którejś z części ciała. Prawdopodobnie nigdy nie osiągniemy idealnej postawy, ale zawsze możemy dążyć do zbliżenia się do ideału. Praca nad postawą wymaga czasu i nie można oczekiwać od siebie efektów natychmiast. W ciele musi dojść do pewnego zrównoważenia. Napięte mięśnie należy rozluźniać i rozciągać, słabe wzmacniać. To mięśnie ciągną szkielet i kiedy jedna ściana naszego ciała jest zbyt napięta, przeciwna staje się osłabiona. Na tym się nie kończy, ponieważ jeśli w porę nie zaczniesz pracować nad zrównoważeniem napięć, za jakiś czas będzie miało to negatywne skutki w innych częściach ciała.
Nasze ciała zmieniają się przez całe życie w miarę, jak zmieniają się oddziałujące na nie siły. Zmieniają swój kształt latami. Współczesna cywilizacja w znacznym stopniu upośledza sprawność fizyczną naszych ciał. Tempo życia, praca i nieustanne zaspokajanie potrzeb życiowych wpływa na kondycję psychofizyczną, a ta z kolei jest dla nas bezcenna – jest pierwszym warunkiem szczęścia.
Nowa rzeczywistość – ciąża…
Niewątpliwie ciąża to stan szczególny. To radość, emocje i nowy etap w życiu kobiety. Jest to również stan, który w bardzo dużym stopniu wpływa na ogólną kondycję psychofizyczną przyszłej mamy. Organizm kobiety dostosowuje się do płodu na każdym etapie jego rozwoju, by możliwy był prawidłowy rozwój poczętego dziecka.
Zmiany, zmiany, zmiany…
Ciąża to duże zmiany. W pierwszej kolejności kobieta doświadcza zmian w układzie rozrodczym, pokarmowym, krążenia, oddechowym, moczowym, hormonalnym oraz nerwowym. Zmiany te są po coś, zajść muszą i są nieuniknione. Przykładowo pojawiające się mdłości nie są przyjemne, ale wręcz potrzebne, gdyż zmuszają do unikania substancji szkodliwych. Początek ciąży to okres, w którym nie jest ona jeszcze widoczna, ale obciąża cały organizm. Obciążenie to i ogrom obowiązków, jaki spoczywa na kobiecie, której życie wywrócone zostało do góry nogami, może powodować „kryzys psychologiczny”. Na początku tego artykułu podkreśliłam duży związek ciała i umysłu. W przypadku ciąży to tak jakby pewnego dnia obudzić się w zupełnie innej rzeczywistości, stwarzającej nowe wyzwania, inne niż te dotychczas. Ciało kobiety musi przystosować się do zmian, które stworzą warunki do rozwoju płodu, natomiast kobieta psychicznie oswoić się z nową sytuacją życiową, w jakiej się znalazła i nauczyć się w niej funkcjonować. Wszystkie zmiany wymagają przewartościowania dotychczasowego życia, a często wynikająca z tego powodu frustracja negatywnie odbija się na zdrowiu przyszłej mamy. Jest to jeden ze scenariuszy przebiegu ciąży. U niektórych kobiet ciąża w początkowej fazie przechodzi wręcz bezobjawowo, co niewątpliwie stwarza warunki do radosnego oczekiwania na nowego członka rodziny. Kobieta przechodzi wtedy ciążę jak pewien stan fizjologiczny, który ze względu na dotychczas prowadzony zdrowy styl życia nie wymaga radykalnych zmian. Dobre emocje bez wątpienia korzystnie wpływają na kondycję psychofizyczną przyszłej mamy, na rozwijające się dziecko oraz jego przyszłą więź z matką. Na zachowanie takiej równowagi wpływa również otoczenie, w którym funkcjonuje ciężarna.
Po etapie pierwszych zmian fizjologicznych zachodzących w organizmie kobiety ciężarnej przychodzi czas na zmiany posturalne. Zachodzą one stopniowo wraz z rozwijającym się w łonie przyszłej mamy dzieckiem. Zmiany te zaczynają być w ciele nie tylko widoczne, ale również odczuwalne. Pojawiają się liczne dolegliwości bólowe o różnym umiejscowieniu i stopniu nasilenia. Każdą kobietę w ciąży oraz zmiany zachodzące w jej układzie ruchu należy traktować bardzo indywidualnie i rozpatrywać jako odrębne, niepowtarzalne przypadki.
Przyrost masy ciała to najbardziej zauważalna i mająca ogromny wpływ na układ ruchu zmiana. Dotyczy to nie tylko kobiet w ciąży, ale absolutnie każdego człowieka. Najbardziej prawidłowy wzrost wagi w okresie ciąży waha się między 10 a 12 kg. Na przyrost ten oprócz dziecka składa się łożysko, płyn owodniowy, powiększona macica, przyrost masy gruczołów piersiowych, zwiększona objętość krwi matki, zwiększona ilość płynów komórkowych. Nie możemy tu pominąć bardzo potrzebnej, ale dość często w nadmiarze zmagazynowanej tkanki tłuszczowej. Stereotyp jedzenia za dwoje oraz spożywania wszystkiego, na co przyszła mama ma ochotę, często powoduje zbyt duży przyrost wagi i skutkuje podwyższonym ryzykiem powikłań w trakcie ciąży. Istnieją oczywiście przypadki, u których odnotowuje się zbyt niski przyrost masy ciała, jednak jest to zdecydowanie mniejszy procent. Bez wątpienia na osiągniętą przez ciężarną wagę wpływa również dieta, która powinna być wartościowa, regularna, odpowiednio dobrana i zbilansowana. Niestety, im większy przekraczający zalecane normy przyrost masy ciała, tym większe i bardziej problematyczne staje się obciążenie układu ruchu. Dodatkowym czynnikiem obciążającym ciało, wpływającym na zwiększoną wiotkość, obciążenie i osłabienie więzadeł odpowiedzialnych za wzmocnienie połączeń stawowych, są zmiany hormonalne. Duża część przyrostu wagi to efekt zatrzymania wody w organizmie, a na skutek nadmiernego jej gromadzenia się w ciele ciężarnej następuje rozrost, rozluźnienie i rozmiękczenie tkanki chrzęstnej. Może to wpływać na zmiany struktury tej chrząstki i objawiać się dolegliwościami w obrębie miednicy oraz kręgosłupa, w szczególności powodować bóle spojenia łonowego oraz stawów biodrowo-krzyżowych. Również obrzęki limfatyczne wywołane są nadmiernym przybieraniem na wadze i brakiem jakiejkolwiek aktywności fizycznej, ponieważ zwężeniu ulegają naczynia krwionośne oraz drogi odprowadzające limfę z okolic miednicy.
Zmiany podczas ciąży
Im ciąża jest bardziej zaawansowana, tym większe zmiany zauważamy w postawie ciała przyszłej mamy. W wyniku przeniesienia środka ciężkości i wzrostu masy ciała, z każdym tygodniem ciąży obciążenie układu kostno-stawowego i mięśniowo-powięziowego staje się coraz bardziej uciążliwe. Powstają dysfunkcje tych układów powodujące dolegliwości bólowe szczególnie w okolicy biodrowo-lędźwiowej. Przez osłabienie i wydłużenie włókien mięśni powłok brzusznych miednica nie jest już tak dobrze stabilizowana, a wydolność mięśni brzucha ulega znacznemu pogorszeniu. Osłabiają się również mięśnie dna miednicy. Na skutek przyrostu masy ciała ciężarnej skumulowanego w okolicy miednicy dochodzi do jej przodopochylenia. Powstaje wtedy tzw. hiperlordoza lędźwiowa będąca wadą postawy objawiająca się nadmiernym wygięciem ku przodowi kręgosłupa w odcinku lędźwiowym i powodująca zbyt duże napięcie mięśni w tej części ciała. Dość duże ograniczenia pojawiają się w ruchomości stawów biodrowych. Zmiana postawy zachodząca w jednym segmencie ciała może powodować też zmiany w segmentach sąsiadujących. Oznacza to, że krzywizny kręgosłupa wzajemnie na siebie oddziałują. Kiedy jedna z krzywizn kręgosłupa zmieni swój fizjologiczny kształt – w przypadku kobiety w ciąży krzywizna kręgosłupa lędźwiowego – zmiany kształtu możemy również dostrzec w krzywiźnie kręgosłupa piersiowego. Zmiana w krzywiźnie lędźwiowej odzwierciedlona zostanie także w kręgosłupie szyjnym. Zmiany w ułożeniu miednicy i kręgosłupa to nie wszystko, co może zadziać się w ciele ciężarnej. Zauważalne są również zmiany w położeniu obręczy barkowej i kończynach dolnych. Na skutek znacznego obciążenia i osłabienia więzadeł wspomagających utrzymanie postawy ciała, układ mięśniowy musi wykonać zwiększoną pracę, co przy współistnieniu zwiększonego napięcia mięśni łatwo doprowadza do ich zmęczenia i nieprzyjemnych skurczów. Bóle kręgosłupa są dolegliwością występującą u ponad 50% ciężarnych kobiet. Najczęstszą tego przyczyną jest nadmierne obciążenie kręgosłupa oraz rozluźnienie więzadeł odpowiedzialnych za jego stabilność. Zwiększająca się masa ciała i przesuwanie się przedniej jamy ściany brzusznej, a za nią środka ciężkości, są głównymi przyczynami przeciążeń kręgosłupa. Nieprawidłowa postawa ciała może doprowadzać nie tylko do chorobowych zmian w układzie ruchu, ale także mieć wpływ na narządy wewnętrzne. Zmiany w postawie kobiet ciężarnych bez wątpienia utrudniają funkcjonowanie w życiu codziennym, szczególnie w trzecim trymestrze ciąży. Dolegliwości bólowe mogą powodować dyskomfort nawet podczas snu. Jeżeli przed ciążą postawa ciała była nieprawidłowa, to w okresie ciąży wady postawy mogą ulec powiększeniu. Wady wrodzone i rozwojowe, przebyte urazy, nieprawidłowe nawyki postawy zdiagnozowane przed zajściem w ciążę, mogą być początkiem występowania zespołów przeciążeniowych, a w okresie ciąży może dojść do ich nasilenia.
Świadomość znaczenia zdrowego stylu życia, utrzymania zbilansowanej diety zapewniającej odpowiednią wagę oraz dbania o postawę ciała jeszcze przed ciążą z pewnością przyczyniają się do większego kontrolowania zmian zachodzących w ciele ciężarnej, reagowania na te zmiany i zwiększają szanse na szybszy powrót do sprawności fizycznej po urodzeniu.
Inne artykuły dotyczące powrotu mamy do formy przeczytasz w „Niezbędniku rodzica wcześniaka”: https://wczesniak.pl/niezbednik-rodzica-wczesniaka-online/
