Aleksandra Szalla, mgr nauk pedagogicznych. Artykuł jest podsumowaniem wniosków z pracy licencjackiej, napisanej pod kierunkiem dr Agnieszki Żywanowskiej, pt. „Wcześniactwo – przeżycia emocjonalne rodziców noworodka urodzonego przedwcześnie. Studium indywidualnego przypadku”. Badania przeprowadzone na rodzinie dziecka urodzonego przed 34. tygodniem ciąży (poród rozpoczął się w 33. tygodniu ciąży z podtrzymaniem do 34. tygodnia) na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie w 2015 roku. Praca została zgłoszona do konkursu Fundacji Wcześniak na najlepszą pracę naukową poświęconą wcześniakom.
Okres ciąży to niecierpliwe oczekiwanie na narodziny dziecka. Rodzice przygotowują się na przyjście nowego członka rodziny, a przede wszystkim przygotowują się do pełnienia wyjątkowej roli, jaką jest rodzicielstwo. Bycie rodzicem sprawia, że już w okresie prenatalnym kształtuje się więź emocjonalna z maleństwem.
Rodzice, oczekując maleństwa, nawiązują z nim kontakt, dzięki czemu już w okresie prenatalnym kształtuje się więź emocjonalna, która wpływa na rozwój uczuć rodzicielskich, a także stymuluje rozwój dziecka. Z każdym dniem więź łącząca rodziców z dzieckiem nabiera jeszcze silniejszego charakteru emocjonalnego. Dziecko rośnie, przez co matka odczuwa jego ruchy, a ich więź stale się pogłębia. Dziecko przywiązuję się do matki, słysząc jej rytm bicia serca oraz głos. Ojcu w czasie ciąży przysługuje wyłącznie kontakt fizyczny z dzieckiem przez matkę. Dotykając brzucha kobiety, ojciec może poczuć ruchy dziecka, co w znaczny sposób buduje więź z nienarodzonym dzieckiem.
Okres oczekiwania na dziecko i kształtowania więzi emocjonalnej to niesamowity okres w życiu każdego przyszłego rodzica. Do dnia wyznaczonego terminu porodu rodzice przygotowują niezbędne rzeczy na pierwsze dni życia noworodka. Jednakże, co się dzieje w momencie, gdy ciąża narażona jest na przedterminowy poród. Co się dzieje z emocjami rodziców, gdy dziecko narażone jest na wcześniactwo?
W dzisiejszych czasach coraz częściej spotykamy się z problemem, jakim jest przedwczesny poród. Często bywa tak, że zagrożenie przedwczesnego porodu zostaje w miarę szybko rozpoznane przez ginekologów podczas wizyty kontrolnej, jednakże jeszcze częściej zdarzają się sytuacje, w których dzień narodzin okazuje się największym zaskoczeniem dla rodziców.
Dzieci urodzone przed 37. tygodniem ciąży narażone są na duże niebezpieczeństwo i zagrożenie życia przez niewykształcenie niektórych narządów. Wcześniaki poza organizmem matki prawidłowy rozwój mogą uzyskać jedynie poprzez samodzielną walkę i pomoc neonatologów. Co więc czują rodzice dziecka urodzonego przedwcześnie? Jak mogą odczuwać radość z narodzin upragnionego dziecka, skoro stan zdrowia noworodka jest ciągle monitorowany przez specjalne urządzenia, które zazwyczaj podtrzymują go przy życiu?
Rodzicom dzieci urodzonych przedwcześnie towarzyszą negatywne emocje. Występują lęk i niepokój o życie i zdrowie dziecka. Jeżeli stan zdrowia wcześniaka jest stabilny, pojawia się radość, jednakże dalej towarzyszy rodzicom strach związany z późniejszym rozwojem dziecka. Świeżo upieczeni rodzice stawiani są przed ogromnym wyzwaniem, z którym czasami nie są w stanie sobie poradzić.
Przeżycia emocjonalne rodziców często zależą od ich świadomości i wiedzy na temat wcześniactwa. Rodzice, którzy zetknęli się z przedwczesnym porodem, wiedzą, jakie zagrożenia i powikłania mogą towarzyszyć wcześniakom w zależności od tygodnia ciąży. Ich lęk wówczas jest znacznie większy, a wraz z rozpoczęciem przedwczesnej akcji porodowej pojawia się strach o zdrowie dziecka i o to, czy przeżyje poród.
Dynamiczny rozwój neonatologii umożliwia ratowanie wcześniaków, nawet tych skrajnie przedwcześnie urodzonych w 22. tygodniu ciąży. Lekarze starają się podtrzymać ciążę jak najdłużej, ponieważ dla wcześniaka liczy się każdy dzień, godzina, a nawet minuta. To właśnie czas w łonie matki pomaga uzyskać odpowiednią dojrzałość narządów.
Po porodzie i przekazanych przez lekarzy informacjach o dobrym stanie zdrowia dziecka i przyznaniu największej liczbie punktów mierzonej w skali Apgar rodzice wcześniaka czują ulgę. Pojawia się radość, która niestety miesza się z lękiem, ponieważ nasuwają się nowe pytania np. czy rozwój dziecka będzie przebiegał prawidłowo. Na tego typu pytania lekarze nie są w stanie odpowiedzieć.
Wcześniaki tuż po porodzie trafiają na oddział intensywnej terapii, gdzie często podłączone są do wielu maszyn i walczą o życie. Dzieci urodzone w 34. tygodniu ciąży mogą mieć o wiele więcej szczęścia. Choć stan zdrowia jest dobry i ich życiu nie zagraża żadne niebezpieczeństwo, ich masa urodzeniowa jest niska, mniejsza niż 2500 gramów, przez co pozostają w szpitalu do czasu osiągnięcia optymalnej wagi umożliwiającej wypis ze szpitala. Jeżeli ten okres się wydłuża i dziecko nie przybiera na wadze, w dodatku nie chce jeść i jest karmione przez sondę, u rodziców występują negatywne uczucia, a przede wszystkim frustracja, płacz i bezsilność. Każda matka w takich chwilach chce ciągle czuwać przy dziecku, co niestety u dzieci przebywających na oddziale intensywnej terapii jest ograniczone.
Świeżo upieczeni rodzice podczas przebywania wcześniaka na oddziale intensywnej terapii marzą, aby zabrać swoje maleństwo do domu i tam móc je swobodnie przytulać, karmić i usypiać do snu. W przypadku dzieci urodzonych przedwcześnie pobyt w szpitalu może wydłużyć się do 4 tygodni, a nawet 4 miesięcy, dlatego że każdy przypadek wcześniactwa jest inny i należy do niego podchodzić indywidualnie w zależności od tygodnia narodzin oraz stanu zdrowia. Do wypisania wcześniaka ze szpitala dochodzi w momencie, gdy zostaną spełnione wszystkie kryteria wypisu, do których zalicza się: osiągnięcie odpowiedniej masy ciała, samodzielne odżywianie doustne, samodzielne oddychanie.
U rodziców dzieci urodzonych przedwcześnie przeważają negatywne emocje, choć pojawiają się szczęście i radość z dobrego stanu zdrowia i wypisania dziecka ze szpitala, to wciąż narastają nowe obawy i pytania: co dalej. Po wypisaniu wcześniaka ze szpitala rodzice są zdani wyłącznie na siebie. Cały świat zostaje przewrócony do góry nogami, a największa uwaga skupiana jest na wcześniaku. Strach wiąże się z opieką nad dzieckiem urodzonym przedwcześnie, która w znaczący sposób różni się od opieki nad dzieckiem urodzonym o czasie. Przede wszystkim największą obawą wśród rodziców jest pojawienie się bezdechów. Bezdechy, które są charakterystyczne dla wcześniaków, mogą występować do ukończenia 3. miesiąca życia, więc ten szczególnie trudny okres sprawia, że rodzice muszą ciągle czuwać przy dziecku, by w razie potrzeby przeprowadzić natychmiastową reanimację. Specjaliści i personel szpitalny przekazują rodzicom odpowiednie wskazówki dotyczące opieki i pielęgnacji nad wcześniakiem, jednakże, jak wiadomo, nie są one wystarczające.
Wszelkie lęki obniżają się z dnia na dzień, gdy rodzice coraz lepiej poznają swojego wcześniaka. Pojawiają się pozytywne emocje, a takie czynności jak pielęgnacja, kąpiele, ubieranie i karmienie sprawiają radość. Opieka nad dzieckiem urodzonym przedwcześnie jest bardzo stresująca, aczkolwiek rodzice powinni do niej podchodzić ze spokojem i miłością, ponieważ wcześniak szczególnie potrzebuje bliskości rodziny.
Dziecko urodzone w 39. tygodniu ciąży odbywa naturalną stymulację rozwojową, natomiast u dziecka urodzonego przed 37. tygodniem ciąży stymulacja ta jest zaburzona i opóźniona. Specjaliści zapewniają rodziców, że ich funkcjonowanie może się różnić od funkcjonowania innych dzieci z racji opóźnionej naturalnej stymulacji, która doprowadziła do opóźnionego rozwoju. Wcześniaków nie należy porównywać z innymi dziećmi, ponieważ każdy ma swoje własne tempo rozwoju. Dzieci urodzone przedwcześnie charakteryzują się późniejszą nauką raczkowania, chodzenia czy mówienia. Jest to naturalny proces, wywołany przedwczesnym porodem, który można poprawić poprzez usprawnianie, leczenie, inaczej wczesną stymulację rozwojową.
Wcześniactwo sprawia, że rodzicom towarzyszą głównie negatywne emocje. W momencie, gdy stan zdrowia jest stabilny, a życiu nie zagraża żadne niebezpieczeństwo, nie daje to rodzicom spokoju. Występują szczęście i radość, jednak wciąż narasta niepokój związany z późniejszym okresem rozwojowym wcześniaka. Powikłania medyczne u dzieci urodzonych przedwcześnie mogą dotyczyć m.in. układu oddechowego, układu nerwowego czy też narządów zmysłów. Nie mniej jednak należy pamiętać, że każde dziecko jest inne. Wcześniak, który przychodzi na świat w 25. tygodniu ciąży, nie ma w pełni rozwiniętych narządów tak jak wcześniak urodzony w 34. tygodniu ciąży.
Cel pracy, czyli poznanie przeżyć emocjonalnych rodziny noworodka urodzonego przedwcześnie, został spełniony, ale również stanowi punkt do realizacji dalszych badań, dotyczących zbadania rodzin dzieci urodzonych w innych tygodniach ciąży, również tych skrajnie przedwcześnie urodzonych. Miałoby to na celu lepsze poznanie i ukazanie przeżyć emocjonalnych w różnych, często gorszych i dramatycznych sytuacjach, niż znalazła się badana rodzina.
Omawiana praca poświęcona została opisowi przeżyć emocjonalnych rodziny, w której urodził się wcześniak w 34. tygodniu ciąży. Ich syn urodził się w 2012 roku, niedługo od przedwczesnego porodu minie 5 lat. Rodzina przeszła przez wiele trudnych chwil, ale też przeżyła wiele radości. Wspominając te chwile, rodzice cieszą się, że ciąża i poród zakończyły się w taki sposób. „Mogło być gorzej i to o wiele gorzej, na oddziale widzieliśmy dzieci urodzone w 28. tygodniu ciąży, które musiały walczyć o życie. Przeżycia rodziców tych dzieci były nie do opisania. Cieszymy się, że nasza historia zakończyła się w taki sposób…”.
